Een goed rendierleven

In het meest noordelijke deel van Scandinavië woont een volk dat in erbarmelijk koude omstandigheden werkt en leeft. Het zijn de Sami, wiens leven al eeuwenlang draait om het hoeden van rendieren. Sami-lid en rendierhoudster Ellinor vertelt over hun manier van leven.

Het is vier uur ’s middags in Noorwegen. Als Ellinor Guttorm Utsi naar buiten kijkt is er geen zon; alleen maar donkerte. ‘Vandaag werd het ongeveer een uur geleden donker. Dat is vrij laat, want in december hebben we slechts een paar uur zon per dag. Maar we hebben altijd wel een vorm van licht, zoals het noorderlicht en het blauwe licht van de maan en de sterren. Het is nooit compleet donker.’

Het ritme van een rendier

Op het moment is Ellinor in Tana, een klein dorpje vlakbij de Finse grens. Dit is slechts een gedeelte van het jaar haar verblijfplaats, want de Sami reizen met hun rendieren en het ritme van de beesten bepaalt het tempo van de Sami. ‘De dieren hebben een instinct dat ze van het winterland – in het binnenland – naar zomerland aan de kust drijft. In april beginnen ze zich voorzichtig richting het noorden te bewegen,’ vertelt Ellinor.

Ze heeft haar ouders’ rendierkudde geërfd en haar man voegde die van hem erbij. Hij werkt nu in de bergen en is dag en nacht bij ze, gaat met ze mee van plek naar plek. ‘Wanneer we vertrekken hangt van de natuur en de dieren af. Als er geen voedsel meer is of als het slecht weer is, trekken we verder. We houden ze bij elkaar, kijken onder de sneeuw of er genoeg eten voor ze is. Je moet de hele tijd op ze letten, er is er altijd wel een die ’s nachts probeert weg te komen.’

Ellinor blijft op het moment thuis bij de kinderen en maakt het handwerk. ‘Het handwerk is ook een groot onderdeel van de Sami cultuur. We gebruiken de verschillende delen van de huid van onze rendieren om kledingstukken en accessoires van te maken, zoals schoenen.’

Opgroeien als Sami

Ellinor was zich heel bewust van haar Sami-achtergrond terwijl ze opgroeide. ‘Mijn vader was meestal in de bergen. Mijn moeder bleef thuis bij de kinderen en maakte het handwerk, net als ik nu.’ Maar hun voornaamste bron van inkomsten was de verkoop van rendieren. Vraag een Sami overigens nooit naar hoeveel rendieren hij of zij bezit. ‘Dat is hetzelfde als dat ik jou zou vragen hoeveel er op je bankrekening staat.’

Toen Ellinor opgroeide was er een sterke Noorse invloed op de Sami. ‘De regering wilde dat alle Sami Noors spraken. En los van de taal was hun bewind ook op andere vlakken voelbaar. Gelukkig woonden mijn ouders in een klein dorp waar we niet veel last hadden van die invloed. Ik was bevoorrecht om dicht bij de natuur en de rendieren te leven.’

De Noorse grip op de Sami nam af in de loop der jaren en Sami-kinderen kunnen nu zelf beslissen welke taal ze op school als eerste leren. ‘Mijn dochter’s lerares kwam naar me toe om me te vragen naar haar voorkeurstaal. Daar werd ik zo boos om. “Is dat een vraag?” vroeg ik haar. Ik heb nooit het gevoel gehad dat ik iets anders hoefde te zijn dan Sami en ik wil dat ook voor mijn kinderen.’

Een rendierenmentaliteit

De Sami-wet bepaalt dat slechts één kind uit de familie de rendierenhandel mag erven. Meestal is het de oudste zoon, maar omdat Ellinor’s enige broer al de kudde van hun oom erfde, mocht zij aanspraak maken op die van haar ouders. ‘Vanaf mijn twaalfde ging ik mee de bergen in met mijn vader om de dieren te hoeden.’

Een bijzondere herinnering uit haar jeugd is het moment dat ze voor het eerst een rendier merkte. ‘De dieren moeten gemerkt worden om ze te kunnen herkennen. Maar dan moet je ze eerst vangen en dat kan moeilijk zijn. Ik was dertien of veertien jaar toen ik het voor het eerst mocht proberen en mijn vader had me er niet veel over verteld. Hij zei gewoon dat ik het moest doen. Sami-ouders maken niet veel woorden vuil. Je leert door te doen, daarin verschillen Sami-kinderen van Noorse. Ze moeten het zelf uitvinden. Ik kan me nog steeds het gevoel herinneren wat ik kreeg toen ik het had volbracht. Ik was zo trots.’

Het lijkt een moeilijke opgave om zulke sterke dieren te temmen. Ellinor ontkent dat: ‘Als je ze kent en de manier waarop ze denken begrijpt, dan is het geen probleem om ze te temmen. Ze zijn erg sterk en trots. Dat moeten ze ook wel zijn om te overleven in de kou. En ze hebben ons geleerd hoe wij dat moeten doen. Op die manier hebben zij onze traditie en cultuur vormgegeven.’

Natuur boven regels en cultuur

Vandaag is Ellinor’s man naar de kudde gereden om te checken hoe het met ze gaat. Er schijnen namelijk lynx actief te zijn in het gebied. Gelukkig is er geen dreiging van wilde dieren voor de mensen, vertelt Ellinor. Alleen de gebruikelijke sneeuwstorm kan hinderlijk zijn aan haar werk. ‘Maar je raakt eraan gewend en leert hoe je ermee om moet gaan. Soms is de sneeuwval zo hevig dat je niets meer kan zien. Alles om je heen is wit en je moet stoppen met rijden en wachten tot het over is. Na de storm gaat de zon weer schijnen, zeggen we dan. Ik beschouw het niet als risico. Het is gewoon onderdeel van ons leven.’

Naast het hoeden van de dieren en de verkoop van het handwerk, is Ellinor de leider van een projectgroep die het Sami-toerisme moet bevorderen. ‘Jarenlang is er over de Sami-cultuur en traditie verteld door andere mensen dan de Sami zelf. Zo zijn er onjuistheden over ons verspreid en wij moeten nu zelf het heft in handen nemen.’ Samen met toeristenbureaus ontvangt ze bezoekers en organiseert ze activiteiten. ‘De toeristen komen per boot vanuit het noorden van Noorwegen bij ons aan. We laten ze kennismaken met onze cultuur door ze een beetje van onze taal te leren, en ze in een Labo – een Sami tent – uit te nodigen. ’s Avonds eten we met z’n allen bij het kampvuur.’

De Sami-toekomst

Er zijn nog steeds heel veel Sami jongeren die in de rendierenbusiness willen. Ellinor trekt er een conclusie uit: ‘Dat is een teken, het vertelt mij dat wij een goed leven leiden. Een leven dichtbij de natuur en zonder excessieve uitgaven of materialisme.’

Maar tegelijkertijd moeten de Sami hun manier van leven verdedigen tegen de Noorse regering en haar landontwikkelingsplannen. ‘Ze willen de industrie hier laten groeien, zijn op zoek naar goud, willen windparken bouwen, wegen aanleggen, en nog meer. We ontkennen technologie niet, we erkennen dat we onderdeel van deze wereld zijn, maar willen wel onze boodschap daarin bewaken. Al honderden jaren gebruiken we het land en dat moet mogelijk blijven voor vele generaties na ons. “Waar kunnen we over vijftig jaar trots op zijn binnen de Noorse cultuur?” vraag ik aan politici. We moeten zorg dragen voor onze traditie. Zorg dragen voor de natuur en de Sami.’

Zie de website van Ellinor voor meer informatie over Sami-toerisme: www.davvisiida.no

 __________________

Door Anne Brugts, content manager Story Terrace

Over ons: Story Terrace helpt klanten om samen met een professionele schrijver persoonlijke verhalen vast te leggen in prachtige boeken. Onze schrijvers hebben diverse achtergronden en interesses, maar delen één passie: het weergeven van personen aan de hand van beeldende anekdotes en levendige verhalen.

Voor meer informatie over het laten opschrijven van verhalen, stuur een e-mail naar info@ of neem contact op via ons contactformulier.

Deze maand brengen we verhalen binnen het thema ‘Icy Adventures’. Lees ook ons artikel over het leven van skileraar Jo Pearson. Wat is jouw meest ijzige avontuur?