De royals op het spoor

Wie op Amsterdam Centraal Station over spoor twee in oostelijke richting loopt, langs de eerste klas restauratie, passeert een hoog, goudkleurig gietijzeren hek. Je moet je er bewust van zijn, anders loop je het achteloos voorbij, maar deze hekken vormen de toegangspoort tot een van de mooiste schatten van het station: de koninklijke wachtkamers.

Van koning Willem III tot koning Willem-Alexander: allen hebben ze er tijd doorgebracht. ‘Iedereen moet wachten als hij reist. Maar als je de koning bent, komt de trein wel altijd precies op tijd,’ zegt Ton Honing. Als hoofd Representatie van de NS vallen ook de koninklijke kamers en het contact met de leden van Koninklijke Familie onder zijn verantwoordelijkheid.

Met gepaste trots ontvangt meneer Honing mij in de met rood fluweel beklede salon van de wachtkamer. Samen met zijn team heeft hij het mede mogelijk gemaakt dat de kamers de afgelopen 14 jaar flink zijn opgeknapt. ‘Nadat ik in 2001 in functie trad, heb ik samen met mijn directie de toenmalige minister van Verkeer en Waterstaat in het koninklijk paviljoen in station Amsterdam Centraal rondgeleid. Men schrok ontzettend van de slechte staat waar dit cultureel erfgoed in verkeerde. Binnen een halfjaar was de financiering voor de restauratie voor het paviljoen in Amsterdam Centraal rond.’

Zwaard trekken

De ingang aan de straatkant is aan de rechterkant van de façade van het stationsgebouw, net achter de trams oostzijde, laat meneer Honing zien. ‘Vroeger kwam de koets, door vier paarden getrokken, tot in het portaal voorrijden. Daar stapte het koninklijk gezelschap uit en schreden de vorsten de trappen naar de wachtkamers op. Aan de linkerkant, welteverstaan, want een vorst loopt altijd links van zijn gastheer. Een oud gebruik ligt hieraan ten grondslag. De gastheer (meestal rechtshandig) liep altijd links van de gast. Bij gevaar kon de gastheer zijn zwaard trekken zonder de gast te prikken. Een uitzondering op deze postie vormt de koning of koningin. Zij staan in rang namelijk altijd boven de gastheer.’

De koninklijke wachtkamer in Amsterdam is niet de enige in zijn soort. In Nederland zijn er nog drie anderen, te weten in Den Haag Hollands Spoor, Baarn en in het Spoorwegmuseum. En door heel Europa heeft de traditie van het koninklijk wachten geresulteerd in een schat aan cultureel erfgoed. Dat bracht meneer Honing op het idee deze historische locaties in kaart te brengen.

Elke Europese vorst zijn eigen kamer

‘Er is zo’n rijke geschiedenis van deze kamers door heel Europa.’ Van koningen tot hertogen tot keizers; elke heerser in Europa liet een dergelijke kamer bouwen. ‘De verhalen achter de kamers zijn intrigerend. Dat hebben we dan ook in het boek Koninklijke Wachtkamers naar voren laten komen. Het is een verhalende reis door Europa geworden, door vijftien landen en langs drieëndertig stations.’

Elk van de drieëndertig wachtkamers wordt getoond aan de hand van prachtig fotomateriaal – sommige wachtkamers waren nog nooit op deze manier vastgelegd – en hun verhaal wordt van bouw via hoogtijdagen tot huidige functie verteld. Bij het onderzoek zijn boeiende verhalen bovengekomen, zoals over de Belgische koning Leopold. Aan het einde van de 19 de eeuw j wilde hij dat zijn gasten ongezien zijn paleis binnen konden komen. Daarom liet hij in het geheim een privéstation onder het paleis bouwen. De koning heeft het station nooit kunnen gebruiken, want voordat het zover was overleed de koning .Zijn opvolger trad aan, en hij wilde niets met het megalomane project te maken van zijn voorganger hebben.

Of neem het verhaal over Sir Nicholas Winton. ‘Deze Engelse diplomaat en zakenman was in zijn eentje verantwoordelijk voor de redding van 669 Joodse kinderen door hen te verstoppen in de koninklijke wachtkamers van het station van Praag en ze vervolgens naar Engeland op de trein te zetten. Zijn daden bleven onbekend, tot zijn eigen vrouw jaren later documentatie ervan op zolder vond.’ Sir Winton werd tijdens een door de BBC georganiseerde reünie met de nog levende kinderen (zeventigers en tachtigers) voor zijn daden geridderd en is inmiddels 104 jaar oud.

De pauselijke duty free shop

Van elk station en elke wachtkamer wordt ook de huidige verteld. ‘Wolferton Station, ooit bezit van Queen Victoria en in onbruik geraakt, werd in 2001 aangekocht door ene meneer Brown. Hij knapte het helemaal op en woont er nu zelf in. Hij vertelde me: “Ik ben niet koninklijk geboren, maar ik woon wel vorstelijk.” En de pauselijke wachtkamer in het Vaticaan, bijvoorbeeld, heeft de Paus laten ombouwen tot een duty free winkel.’ Toeristen, priesters en nonnen kunnen daar producten van de duusrte bekende merken kopen.

Naast de achtergrondverhalen, geeft ‘Koninklijke Wachtkamers’ ook een kunsthistorisch kijkje in koninklijke interieurs. Een van de hoogtepunten is het fin de siècle allure in het Gare de Lyon, waar men tegenwoordig nog een kopje koffie koopt voor 10 euro en welke niet voor niets naar de bijnaam ‘Le Train Bleu’ luistert. Maar ook de keizerlijke wachtruimte in Potsdam is fascinerend. Bijna militaristisch van stijl, was dit station was het zomerverblijf van Keizer Wilhelm de Tweede. In Scandinavië zijn weer heel andere stijlen te vinden, zoals de Finse wachtkamers waar jugendstil de toon voert en waarin basisvormen uit de wiskunde de leidraad in het interieur vormen.

‘Kijk meneer Honing, daar is Claus geboren’

De Nederlandse wachtkamers zijn inmiddels beperkt geopend voor publiek. Voorheen was men niet happig op publieke toegankelijkheid.’ Nog steeds maken de familieleden een aantal keer per jaar gebruik van de wachtkamer, bij staatsbezoeken of bij openingen zoals die van de Hanzelijn. Deze spoorlijn verbindt Amsterdam met Zwolle en het noorden van ons land.

Als het Koningshuis met de trein reist, dan is meneer Honing de vaste gastheer. Zijn meest memorabele reis was er een naar Denemarken in 2010. ‘Koning Willem Alexander en Koningin Màxima – destijds nog prins en prinses – moesten naar Denemarken terwijl het vliegverkeer stil lag door de vulkaanuitbarsting in IJsland. Ook Prinses Beatrix reisde mee. De dag daarvoor had zij net de tentoonstelling Royal class, vorstelijk reizen geopend in het spoorwegmuseum. Verschillende koninklijke treinen uit Europa waren naar het museum gereden om daar te worden tentoongesteld . Zo ook de Nederlandse, die de koningin persoonlijk had ingebracht.

‘De ochtend na de feestelijke opening belde de stalmeester. De koninklijke trein moest uit het museum om de prins en prinses en de koningin naar Denemarken te vervoeren. In allerijl is alles in gereedheid gebracht en om precies één minuut over zeven die avond vertrok de trein vanaf Amsterdam Centraal. Normaliter is er een heel draaiboek met seinen en wissels gemaakt van tevoren; nu had ik alleen een kladblokje met telefoonnummers van de spoorbeheerders en belde ik steeds de betreffende instantie dat we naderden. Ook een spoorwegkaart had ik in de haast niet meer mee kunnen nemen, dus stippelde ik de route uit op een autokaart. De koningin was zeer geïnteresseerd en ik wees haar op de kaart steeds aan waar we waren. Zij vertelde mij als we langs een bekende plek kwamen. ‘Kijk meneer Honing,’ zei ze, terwijl ze op de kaart wees, ‘daar is Claus geboren.’

‘Koninklijke Wachtkamers’ is verkrijgbaar voor 39.95 euro via Rage BV Groningen, te bereiken via 050-5491105 of via [email protected].

______________

Door Anne Brugts, content manager Story Terrace 

Over ons: Story Terrace helpt klanten om samen met een professionele schrijver persoonlijke verhalen vast te leggen in prachtige boeken. Onze schrijvers hebben diverse achtergronden en interesses, maar delen één passie: het weergeven van personen aan de hand van beeldende anekdotes en levendige verhalen.

Voor meer informatie over het laten opschrijven van verhalen, stuur een e-mail naar info@ of neem contact op via ons contactformulier.

Deze maand brengen we verhalen binnen het thema ‘Romance of the Railways’. Lees ook ons artikel Simon van Gijn. Wat is jouw meest bijzondere herinnering aan reizen met de trein.